“SZ-nin Sputnik anı” – “DeepSeek”| Artıq ABŞ-nin “hündür hasarları olan kiçik bağlar” strategiyası işləmir?

ABŞ-nin yüksək texnoloji çiplərin Çinə ixracını nəzarət altına alaraq, ölkənin Süni Zəka (SZ) kimi cığır açan texnologiyalardakı inkişafının qarşısını almağa çalışdığı bir vaxtda Çin şirkətinin məhdud resurslarla ABŞ-dəki həmkarları qədər səmərəli generativ SZ vasitəsi yarada bilməsi texnoloji məhdudiyyətlərin effektivliyini də sual altına qoyub.

Bəzi şəxslər bu vəziyyəti İkinci Dünya müharibəsindən sonra ABŞ və Sovet İttifaqı arasında kosmos yarışını başladan inkişaf kimi qiymətləndirilən 1957-ci ildə “Sputnik” peykinin Sovet İttifaqı tərəfindən buraxılmasına bənzədərək, bunun ABŞ və Çin arasındakı rəqabətdə SZ sahəsində yarış başladacaq bir “Sputnik anı” olduğu şərhini veriblər.

Açıq mənbəli və pulsuz olduğu üçün sürətlə populyarlaşan model qabaqcıl SZ sistemlərinin demokratikləşdirilməsi baxımından müsbət bir inkişaf kimi dəyərləndirilərkən, bunu Çinin ABŞ-nin üstünlük təşkil etdiyi sektoru sarsıtmaq cəhdi kimi qiymətləndirənlər də var.

V3: Aşağı qiymətə üstün performans

“DeepSeek”in texnologiya gündəminə sürətli girişi 2024-cü il dekabrın 26-da təqdim edilən “DeepSeek V3” adlı modeli ilə oldu. Çində iki yaşlı startap tərəfindən hazırlanmış bu SZ çatbotu ABŞ-dəki analoqlarını üstələyib. Şirkətin həmin gün açıqladığı texniki hesabata görə, 671 milyard parametrdən ibarət bu modelin hazırlığı cəmi 2 ay çəkib və 5,58 milyon dollarlıq kiçik büdcə ilə həyata keçirilib.

Modelin öyrədilməsində ABŞ-nin çip istehsalçısı “Nvidia”nın Çinə ixrac məhdudiyyətlərinə riayət etmək üçün dizayn etdiyi aşağı səviyyəli H800 qrafika emal vahidlərindən (GPU) istifadə edildi, 2,78 milyon GPU saatında tamamlandı. “Facebook”un ana şirkəti “Meta” tərəfindən hazırlanmış “Llama 3.1” modelinin öyrədilməsi, daha təkmil H100 çiplərindən istifadə edilməsinə baxmayaraq, 30,8 milyon GPU saatı çəkmişdi.

“DeepSeek V3” həyata keçirilən sınaqlarda mətnin anlaşılması, sahə üzrə mütəxəssis biliyi, kodlaşdırma və riyazi problemlərin həlli kimi SZ qabiliyyətlərində böyük sərmayələrlə inkişaf etdirilən “Llama 3.1” və Çin texnologiya şirkəti “Alibaba”nın “Qwen 2.5” kimi modellərindən daha yaxşı performans göstərdi. Digər tərəfdən, eyni sınaqlarda “Microsoft” tərəfindən dəstəklənən “OpenAI”nin “GPT-4o” və “Amazon” tərəfindən dəstəklənən “Anthropic”in “Calude 3.5 Sonnet” modellərinə ekvivalent nəticələr əldə edildi.

R1: Düşünmə modeli

“DeepSeek” R1 adlandırdığı düşünmə modelini yanvarın 20-də, ABŞ prezidenti Donald Trampın vəzifəyə başladığı gün təqdim etdi. “Düşünmə modeli” olaraq adlandırılan SZ funksiyası əlavə edilən bu versiya suallara yanaşma tərzini, öz düşünmə tərzini nümayiş etdirərək, daha çox məlumat tələb etmədən özünü öyrədə bilir və bir mütəxəssisin sözləri ilə desək, “səsli düşünə bilir”.

“DeepSeek” modeli SZ dünyasına əvvəllər məlum olmayan yeni bir şey gətirməsə də, onun “OpenAI”nin eyni dərəcədə inkişaf etmiş “o1” modelini üstələməsi davam edən çaxnaşmaya səbəb olan əsl inkişaf idi. “OpenAI”nin “o1” inteqrasiya olunmuş tətbiqi 200 dollara satılarkən, “DeepSeek”in R1-i pulsuz olaraq paylandı və açıq mənbəlidir, bu da SZ sahəsinə böyük investisiyalar qoyan texnologiya şirkətlərinin səhmlərinin dəyər itirməsinə səbəb oldu.

“DeepSeek”in R1 düşünmə modeli Kaliforniya Universitetinin tədqiqatçılarının SZ tətbiqlərini performans baxımından sıraladıqları “Chatbot Arena”da “Google”un “Gemini” ailəsindən olan iki modeldən sonra üçüncü yerdə qərarlaşıb, “OpenAI”nin “o1” modelini qabaqlayıb. R1 modelinin inteqrasiya edildiyi çatbot “Apple”ın ABŞ-dəki proqramlar mağazasında “OpenAI” tərəfindən hazırlanmış “ChatGPT”dən daha çox yükləndi və eyni zamanda ən çox yüklənən pulsuz proqram oldu.

Birja investisiyalarından tutmuş böyük dil modelinə qədər

Çinin şərqindəki Çjetszyan əyalətinin mərkəzi olan Xançjou şəhərində qurulan “DeepSeek” ilk SZ modelini eyni ildə buraxdı. Şirkətin qurucusu 40 yaşlı kompüter mühəndisi və investor Lianq Vınfınqdır. Çjetszyan Universitetində SZ-nin əsası olan elektron məlumat və kompüter görmə sahəsini öyrənən Lianq məktəbi bitirdikdən sonra sinif yoldaşları ilə birlikdə “High Flyer” investisiya fondu şirkətini qurdu.

Şirkət hazırladığı “High-Flyer Quant” adlı modellə səhm investisiyalarını avtomatlaşdıraraq, portfelini sürətlə genişləndirdi. Lianq və tərəfdaşları investisiya fondundan əldə olunan gəlirləri “Fire Flyer” adlı SZ kompüter infrastrukturunun qurulması üçün istifadə ediblər. 2023-cü ildə Çində yayımlanan bir internet saytına verdiyi müsahibədə Lianq ABŞ-nin Çinə ixracına məhdudiyyətlər qoymasından əvvəl SZ sistemlərini öyrətmək üçün istifadə edilən 10 min ədəd “Nvidai” A100 çipini satın aldığını qeyd etdi.

“DeepSeek”in istifadəyə verilməsi ilə ictimaiyyətin diqqətini cəlb edən Lianq universitet və kollecləri yeni bitirmiş və ya karyerasının başlanğıcında olan tədqiqatçılar, mühəndislər və ekspertlərlə işləyir. Gənc sahibkar mart ayında Milli İnkişaf Konqresinə təqdim olunacaq hökumət işi hesabatı layihəsi ilə bağlı cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrindən olan nümayəndələrdən rəy almaq üçün yanvarın 20-də Çinin Baş naziri Li Çianın keçirdiyi görüşdə iştirak edib.

“Sputnik anı”

“DeepSeek”in SZ modelləri bu sahədə texnoloji və iqtisadi üstünlük təşkil edən, ən böyük kapitala və ən qabaqcıl texnologiya şirkətlərinə sahib olan ABŞ-də şok effekti yaradıb. Trampa məsləhət verən texnologiya investoru Mark Andreessen “X” sosial media hesabındakı paylaşımında “DeepSeek”in istifadəyə verilməsini “SZ-nin Sputnik anı” kimi təsvir edib.

Sovet İttifaqının 1957-ci ildə “Sputnik-1” peykini kosmosa göndərməsi İkinci Dünya müharibəsindən sonra başlayan Soyuq müharibədə ABŞ ilə kosmos yarışına təkan verdi. Sovetlərin orbitə peyk çıxarmaq gücünə malik olduğunu dərk etməsi həm də nüvə başlıqları daşıyan qitələrarası raketlərin ABŞ-yə çata biləcəyinin sübutu idi.

Çin şirkətinin SZ texnologiyalarının inkişafında amerikalı həmkarlarına asanlıqla çatması ABŞ-nin son illərdə bu ölkə ilə geosiyasi rəqabətdə Çinin texnoloji inkişafına mane olmaq strategiyalarına mane olan inkişaf kimi qiymətləndirilir.

“Çip müharibəsi”

Son illərdə Vaşinqton administrasiyası texnologiyaya daha sistemli, proteksionist və milli təhlükəsizlik yönümlü yanaşmaya doğru irəliləyərkən, “hündür hasarları olan kiçik bağlar” olaraq adlandırılan bir strategiya ilə ABŞ-nin milli təhlükəsizliyini təhdid edə biləcək əsas texnologiyaların Çin kimi rəqib ölkələrə ötürülməsinin qarşısını almaq üçün məhdudlaşdırıcı və proteksionist tədbirlər həyata keçirir.

2022-ci ildə ABŞ-də qüvvəyə minən Çip və Elm Qanunu Vaşinqtonun Çin istehsalçılarının qabaqcıl çip texnologiyalarına çıxışına məhdudiyyətlər qoymaqla, Çinin bu sektorda texnoloji imkanlarını məhdudlaşdırmaq niyyətini açıq şəkildə nümayiş etdirdi. Həmin il Çinin ən böyük yaddaş çipi istehsalçısı “Yangzte Memory Technologies” və ən böyük yarımkeçirici avadanlıq istehsalçısı “Naura Technology Group” da daxil olmaqla, 31 şirkət və qurum ABŞ-nin İxrac Nəzarəti Siyahısına daxil edildi.

ABŞ-nin ozamankı prezidenti Co Bayden 2023-cü ildə bir fərmanla yarımkeçiricilər və mikroelektronika, kvant informasiya texnologiyaları və SZ sistemlərinin daxil olduğu 3 kritik ABŞ texnologiya şirkəti üçün Çində vençur kapitalı və səhm ortaqlığı investisiyalarını məhdudlaşdırıb. Yeni seçilən prezident Tramp da Çinə ixrac nəzarətinin davam edəcəyinə işarə edib və “DeepSeek”in uğurunu “müsbət inkişaf” olaraq gördüyünü bildirib.

Mayamidə Nümayəndələr Palatasının respublikaçı üzvləri ilə görüşü zamanı Tramp qeyd edib ki, Çin şirkəti çox pul xərcləmədən də eyni nəticənin əldə oluna biləcəyini göstərib: “Qazanmaq üçün rəqabət aparmağa diqqət yetirməli olduğumuz sənayelərimizə bir oyanış çağırışı olmalıdır”.